CHƠI CỔ VẬT CŨNG CẦN CÓ NGHỀ

Lan Phong

           

          Cổ vật khác hẳn với “đồ xưa” và “kỷ vật” như nhiều người vẫn hiểu. 

           Năm 2000, lần đầu tiên Việt Nam ban hành Luật Di Sản, trong đó  xác định Cổ vật là các gía trị văn hóa vật thể ghi dấu ấn văn hóa của con người, là sản phẩm của con người tạo ra và có niên đại từ 100 năm tuổi trở lên…

          Ở nước ta định nghĩa cổ vật thì mới có cụ thể gần đây, còn các quốc gia phát triển trên thế giới đã định nghĩa về cổ vật từ lâu.

Với định dạng nêu trên, Cổ vật sẽ có rất nhiều loại hình với chất liệu rất khác nhau. Chất liệu đá, đá qúy, kim loại, gốm sứ, gỗ, giấy..., Cổ vật là tượng, đồ trang sức, đồ dùng trong sinh hoạt, vũ khí, máy móc, phương tiện giao thông, đo đếm...Cổ vật mênh mông là vậy, nhưng tóm lại chúng phải là sản phẩm do con người làm ra.  Việc quyết định tự lựa chọn loại hình cổ vật để sưu tập nhằm thoả mãn được ý thích và lại phù hợp với nguồn lực của mình là một việc cần đối với mỗi người chơi cổ vật. Có lựa chọ và chú tâm như vậy, theo thời gian mới có thể lập nên một bộ sưu tập cho riêng mình, mang dấu ấn của mình để có gía trị cao là một việc làm không đơn giản đối với một người chơi cổ vật.

Tôi nghĩ để hình thành một sưu tập cổ vật người chơi thường trải qua 03 giai đoạn:

- Giai đoạn đầu, hầu như ai cũng phải “trả học phí”, vì thấy cái gì có hơi hướng cổ vật là đều muốn đến xem để mua.

- Giai đoạn thứ hai: Do đam mê nhưng chưa có đủ kiến thức, chưa có tay nghề vững và kinh nghiệm trong cuộc chơi, dẫn đến thường thích tầm mua các cổ vật có hình thức “hào nhoáng” mà chưa chú ý nhiều đến các tiêu chí đặc trưng cũng như dấu tích văn hóa có gía trị của mỗi cổ vật.

- Giai đoạn thứ ba: Sau một thời gian đam mê sưu tập cổ vật theo số lượng là qúa trình tự lựa chọn rút gọn lại số lượng các cổ vật để lưu giữ.

Một sưu tập cổ vật có gía trị là sưu tập đó có nhiều món cổ vật độc đáo, hiếm và đạt được nhiều tiêu chuẩn cao của cổ vật chứ không phải là số lượng nhiều. Vậy các tiêu chí để đánh gía chất lượng của từng cổ vật là gì?

Dân sưu tập cổ vật đã truyền khẩu các tiêu chí để đáng gía cổ vật bằng một câu ngắn gọn là “Nhất dáng, nhì da, tam toàn, tứ tuổi” và đặc biệt nữa là phải thêm đó là món đồ “độc” và có “Thân phận” đã từng ở đâu và do ai đã sử dụng thời xưa?

Như vậy có nghĩa khi xem xét một cổ vật để xác định gía trị của nó phải hiểu:

- “Dáng” được xếp đầu tiên để khẳng định món đồ cổ qúy là món đồ đẹp, có gía trị thẩm mỹ cao do con người tạo ra.

- “Da” được xếp thứ hai để xem xét phần trang trí hoa văn, họa tiết, chạm khắc... và đặc biệt là “nước men tạo ra tự nhiên theo thời gian” mà không do tác động của con người trên bề ngoài của món đồ.

Hai tiêu chí này chứa đựng dấu ấn văn hóa của người xưa đã làm ra món cổ vật.

- “Toàn” xếp thứ ba để nói lên sự lành, vỡ, sứt mẻ, mất mảnh...của mỗi món đồ. Nếu cùng là một loại cổ vật bình thường giống nhau, nhưng gía trị giữa món đồ lành cao gấp nhiều lần món bị dập chứ chưa nói đến bị vỡ mất mảnh đã qua sửa chữa.

- “Tuổi” xếp cuối cùng chỉ nhằm xác định niên đại chế tác của món cổ vật. Thuần túy mang ý nghĩa khảo cổ học. Nhiều cổ vật mặc dù tuổi thấp, nhưng khi đấu gía thì lại rất nhiều tiền và ngược lại.

Ngoài 04 tiêu chí thông thường trên để đánh gía chất lượng, gía trị của cổ vật, người có nghề cao thường còn chú ý tới hai tiêu chí “Độc”, tức là rất hiếm và “Thân phận” tức là xuất sứ ai, nơi nào đã sử dụng. Vua quan, danh nhân xưa dùng thì có gía trị khác hẳn dân chúng bình thường dùng. Vấn đề “thân phận” cũng còn tùy vào quan niệm riềng. Ví như dòng đồ “Sứ ký kiểu” là những đồ sứ do vua chúa Việt Nam cho đẳt các lò gốm sứ Trung Hoa làm trong khoảng thời gian từ TK 17-19 để mang về dùng trong cung phủ rất được người Việt Nam đánh giá cao và lùng mua chơi vì có “hiệu đề” khẳng định rõ “thân phận” cao sang của chúng. Thế nhưng giới nghiên cứu và sưu tập gốm sứ thế giới lại không thích và đánh gía cao “sứ ký kiểu” so với các loại hình cổ vật mang dấu ấn đích thực của người Việt cổ như các món cổ vật đồng Đông Sơn, các món gốm Việt do người Việt làm ra từ TK 11- 18. Khá nhiều sách, báo nước ngoài đã xuất bản giới thiệu cái đẹp, cái qúy, cái dấu ấn văn hóa đặc sắc riêng trong khu vực châu Á của dòng gốm Việt cổ.

 Tất nhiên muốn hiểu và vận dụng được những điều trên một cách chủ động thì người chơi phải vừa mất công, tốn của trong cuộc chơi đầy trí tuệ nhưng luôn kèm mạo hiểm, gian khó này.

Tôi biết có một số người với chuyên môn học hành của mình rất mê cổ vật, nhưng do điều kiện kinh tế có hạn nên họ chuyên sưu tầm các mẫu vật là mảnh, là đồ dập vỡ rồi phục dựng chơi thành một sưu tập. Bộ sưu tập đó cũng rất đáng qúy. Rồi cũng có một số người nghiên cứu, do có kiến thức sách vở họ viết về những dòng cổ vật, những cái đẹp, cái qúy của cổ vật rất hay để giới thiệu với người đọc, đó là việc làm đáng trân trọng, thế nhưng có lẽ đây không phải là người sưu tập cổ vật. Sưu tập cổ vật khác hẳn vì trong sưu tập của anh phải là những món cổ vật thực sự chứ không phải sưu tập khảo cổ học. Làm người sưu tập cổ vật phải có kiến thức khác hơn đủ để nhận biết được gía trị của mỗi món đồ, để so sánh cái đẹp, cái qúy so với nhiều món đồ khác mà anh ta đã được nhìn, thậm chí được cầm xem trực tiếp.

Hơn thế nữa, rong ruổi ngày tháng, tốn kém tiền bạc công sức để có được một sưu tập cổ vật đích thực đã khó khăn, nhưng lưu giữ được chúng lâu dài lại là việc càng khó khăn hơn khi khả năng tài chính có hạn. Làm người sung sướng cũng nhờ tiền, vinh thăng cũng nhờ tiền, nhưng rồi có nhiều người chết cũng vì tiền. Do vậy thành công hay thất bại trong cuộc chơi đồ cổ lắm anh cũng bị gắn với tiền. đã có nhiều bậc tiền bối chỉ ra rằng, nếu chỉ đơn thuần vì tiền thì có lẽ chả bao giờ người đời có và giữ được một sưu tập cổ vật có gía trị. Không biết như vậy có phải chăng?