MỘT BỘ TRANH QUÝ VỀ TRIỀU NGUYỄN ĐƯỢC CHÀO BÁN TẠI MỸ
Trần Đức Anh Sơn
Tôi vừa nhận được e-mail của TS. Piere Baptiste, quản thủ Bảo tàng Quốc gia Guimet về Nghệ thuật châu Á(Bảo tàng Guimet) ở Paris (Pháp) báo tin Eric Chaim Klein Bookseller, một nhà sách ở Santa Monica (California, Mỹ), đang rao bán một sưu tập gồm những bức họa về lễ phục tế Nam Giao thời Nguyễn. Kèm theo thông tin là địa chỉ website giới thiệu về bộ họa phẩm này và một bức thư do bà Laurent Mazzotti, đại diện của Eric Chaim Klein Bookseller gửi cho TS. Piere Baptiste. Nội dung bức thư như sau: “Nhận thức rõ những đóng góp quan trọng của Bảo tàng Guimet cho các chương trình hỗ trợ việc bảo tồn và phát triển hàng năm của cácbảo tàng ở Việt Nam, nên chúng tôi gửi đến ông sự lưu ý về một sưu tập gồm những bức họa duy nhất minh họa chi tiết lễ phục mà vua quan và binh lính của triều đình An Nam mặc trong lễ tế Nam Giao, với các màu sắc rất sinh động và trung thực. Những họa phẩm này chưa từng xuất hiện, độc đáo và hiếm gặp, đã được một người tên là Nguyễn Văn Nhân vẽ tại Huế vào tháng 12 năm 1902. Những họa phẩm này miêu tả các chi tiết khác nhau của từng loại trang phục của những người tham gia lễ tế. Chúng tôi tin rằng tư liệu này thực sự là một di sản lịch sử. Nó đã được thực hiện vào năm 1902, đúng 100 năm sau ngày triều Nguyễn được thiết lập. Chúng tôi bày tỏ mong muốn rằng Bảo tàng Guimet có thể quan tâm để mua lại các họa phẩm này. Nếu không, thì chúng tôi vô cùng biết ơn việc (ông) sẽ gửi lời đề nghị này đến các tổ chức, cá nhân khác, vì chúng tôi tin rằng việc này có một vai trò quan trọng trong các bảo tàng hay trong thư viện công cộng cũng như trong các sưu tập tư nhân”.
Từ thông tin của TS. Piere Baptiste, đã tôi truy cập vào địa chỉ http://www.klinebooks.com/cgi-bin/kline/11638.html và tìm được thông tin về các bức họa này. Đó là bộ họa phẩm được đặt tên là Grande Tenue de la Cour d'Annam (Lễ phục của triều đình An Nam) (ký hiệu: Book ID: 11638), do Nguyễn Văn Nhân vẽ vào năm 1902, nay mới được công bố lần đầu và đang được Eric Chaim Klein Bookseller rao bán với giá 35.000 USD. Kèm theo thông tin là một bài giới thiệu ngắn về các họa phẩm này. Đại ý như sau: “Tập bản vẽ gồm 54 bức tranh được bọc trong chiếc túi vải lanh màu be, bên ngoài có dán tấm nhãn ghi những dòng chữ viết tay đề tháng 12 năm 1902. Những minh họa đầy ấn tượng (được vẽ) bằng màu nước,miêu tả triều thần và binh lính tronglễ phục tế Nam Giao. Các họa phẩm này có ghi chú bằng chữ Hán và chữ Pháp về chức tước và phẩm hàm của những nhân vật được vẽ trong tranh. Phông nền của hầu hết các bức tranh này được thể hiện với gam màu nâu sáng, còn các họa tiết khác thì được thể hiện bằng nhiều màu sắc khác nhau và rất sắc nét… Tình trạng của các bức họa đều tốt và đây là những họa phẩm độc đáo chứa đựng những hình ảnh minh họa tuyệt vời bằng những sắc màu sống động”.
Ngoài thông tin trên còn có những lời giới thiệu ngắn gọn về lễ tế Nam Giao ở Việt Nam thời Nguyễn và ý nghĩa của lễ Tế Giao, cùng với 3 bức ảnh chụp một số họa phẩm trong sưu tập này.
Liên lạc với TS. Piere Baptiste, tôi được ông gửi qua email 7 bức ảnh chụp các họa phẩm (và chiếc túi vải lanh bọc bộ sưu tập này). Tuy độ phân giải của những bức ảnh này khá thấp nhưng vẫn có thể nhận diện được các chi tiết trang trí, kiểu thức và màu sắc các bộ lễ phục của vua, triều thần, hoàng thân, bồi tế và binh lính mặc khi tế Nam Giao, cũng như các chú giải bằng chữ Hán và chữ Pháp trên các họa phẩm.
Bức ảnh thứ nhất chụp chiếc túi vải đựng các bức họa (ảnh 1). Tiếp đến là bức ảnh chụp chiếc nhãn dán ngoài chiếc túi vải có dòng chữ Hán (phiên âm): Hoàng phái sắc phục tự thiên tử chí tôn thất cùng dòng chữ Pháp: Grande Tenue de la Cour d'Annam / par Nguyễn Văn Nhân / Biên-tu du Hàn-lâm en disponibilité / Hué. Decembre 1902. Nội dung ghi trên nhãn này khẳng định các bức vẽ này do nguyên Biên tu Hàn lâm viện của triều Nguyễn là Nguyễn Văn Nhân vẽ tại Huế vào năm 1902 về lễ phục tế Nam Giao của triều đình Huế (ảnh 2). Bức thứ ba miêu tả nhà vua (có lẽ là vua Thành Thái, trị vì từ năm 1889 đến năm 1907), đang ngự trên ngai vàng trong điện Thái Hòa, hai bên có hai viên Thái giám và hai vị Hiệp lĩnh thị vệ đứng chầu, phía dưới có dòng chữ Hán: Đại Nam hoàng đế sắc phục tại vị cùng các chữ Hán ghi rõ chức phận của những người trong tranh là Hiệp lĩnh thị vệ và Thái giám (ảnh 3). Bức thứ tư vẽ nhà vua mặc xiêm và long cổn, đi hia, đội mũ bình thiên, cùng các bồi tế, thị vệ và thái giám, đang chuẩn bị bước lên đàn tế Nam Giao (ảnh 4). Bức thứ năm vẽ hai người mặc lễ phục khác nhau, với hai sắc màu xanh dương và đỏ làm chủ đạo, đầu đội hai chiếc mũ tế khác nhau. Các chữ Hán 皇親 (Hoàng thân) viết trên tranh cho biết đây là hai vị hoàng thân thuộc tôn thất nhà Nguyễn (ảnh 5). Bức thứ sáu vẽ hai vị quan trong lễ phục màu cam, đầu đội mũ ô sa ngồi đối diện nhau (ảnh 6). Chữ Hán viết trên tranh Chánh nhất phẩm, Đông Các, Võ Hiển cho biết đây là hai vị quan đứng đầu điện Đông Các (Đông Các đại học sĩ) và điện Võ Hiển (Võ Hiển điện đại học sĩ) trong triều đình Huế, hàm chánh nhất phẩm, vận lễ phục tế Nam Giao. Bức thứ bảy vẽ hình con voi có phủ bành bằng vải màu vàng, thêu hình viên long; một người quản tượng mặc áo màu đỏ tía cưỡi trên đầu voi và ba người lính đi bên cạnh con voi mặc binh phục, đội nón dấu, lưng thắt khăn với các màu sắc khác nhau. Chữ Hán trên bức tranh này cho biết họ là những người lính thuộc Kinh tượng vệ, được gọi bằng các danh xưng: Hiệp quản), Dương, Binh và Thanh minh (ảnh 7).
.jpg)
ảnh 1
.jpg)
ảnh 2
ảnh 3
ảnh 4
ảnh 5
ảnh 6
ảnh 7
Chỉ 5 bức họa trong số 54 bức họa trong bộ sưu tập được giới thiệu, nhưng những thông tin thu được từ 5 bức tranh này cho thấy một bộ họa phẩm vô cùng quý giá, phản ánh một cách tường tận và chi tiết lễ phục tế Nam Giao của vua quan, tôn thất, binh lính triều Nguyễn, cả trang phục dành cho voi (chắc chắn là có trang phục cho cả ngựa) tham gia lễ tế.
Từ năm 2004 đến nay, trong các kỳ Festival Huế, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế luôn phục dựng lễ Tế giao để phục vụ lễ hội nhưng gặp rất nhiều khó khăn khi phục chế lễ phục và tái hiện không gian lễ hội. Ngoại trừ 128 bộ lễ phục của 64 văn sinh và 64 vũ sinh biểu diễn điệu múa Bát dật đã được nhà nghiên cứu Trịnh Bách phục chế một cách bài bản, các lễ phục của vua quan, hoàng thân, đình thần, bồi tế, binh lính, cũng như trang phục của voi ngựa tham gia lễ tế đều là những trang phục mượn từ các vai diễn của Nhà hát Nghệ thuật Truyền thống Cung đình Huế, hoặc được phục chế một cách vội vàng và nặng tính tuồng chèo. Đó cũng là một trong những lý do khiến nhiều nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa Huế luôn phàn nàn lễ tế Nam Giao tái hiện ở Huế trong thời gian qua đã đánh mất tính xác thực của một lễ tế quan trọng nhất dưới thời Nguyễn.
Nay, việc Eric Chaim Klein Bookseller phát hiện và rao bán bộ họa phẩm này là một cơ may hiếm có để các cơ quan hữu trách ở Huế thương lượng và mua lại bộ họa phẩm độc đáo này. Nếu được như thế, Huế không chỉ sở hữu được một nguồn tư liệu quý liên quan đến lễ phục và nghi thức tế Nam Giao, phục vụ cho việc tái hiện chân xác các lễ tế Nam Giao trong tương lai, mà còn có công hồi hương những cổ vật quý báu của Việt Nam đang lưu lạc ở nước ngoài. Rất mong lời ước của tôi sớm thành sự thật.
MỘT BỘ TRANH QUÝ VỀ TRIỀU NGUYỄN ĐƯỢC CHÀO BÁN TẠI MỸ
Trần Đức Anh Sơn
Tôi vừa nhận được e-mail của TS. Piere Baptiste, quản thủ Bảo tàng Quốc gia Guimet về Nghệ thuật châu Á(Bảo tàng Guimet) ở Paris (Pháp) báo tin Eric Chaim Klein Bookseller, một nhà sách ở Santa Monica (California, Mỹ), đang rao bán một sưu tập gồm những bức họa về lễ phục tế Nam Giao thời Nguyễn. Kèm theo thông tin là địa chỉ website giới thiệu về bộ họa phẩm này và một bức thư do bà Laurent Mazzotti, đại diện của Eric Chaim Klein Bookseller gửi cho TS. Piere Baptiste. Nội dung bức thư như sau: “Nhận thức rõ những đóng góp quan trọng của Bảo tàng Guimet cho các chương trình hỗ trợ việc bảo tồn và phát triển hàng năm của cácbảo tàng ở Việt Nam, nên chúng tôi gửi đến ông sự lưu ý về một sưu tập gồm những bức họa duy nhất minh họa chi tiết lễ phục mà vua quan và binh lính của triều đình An Nam mặc trong lễ tế Nam Giao, với các màu sắc rất sinh động và trung thực. Những họa phẩm này chưa từng xuất hiện, độc đáo và hiếm gặp, đã được một người tên là Nguyễn Văn Nhân vẽ tại Huế vào tháng 12 năm 1902. Những họa phẩm này miêu tả các chi tiết khác nhau của từng loại trang phục của những người tham gia lễ tế. Chúng tôi tin rằng tư liệu này thực sự là một di sản lịch sử. Nó đã được thực hiện vào năm 1902, đúng 100 năm sau ngày triều Nguyễn được thiết lập. Chúng tôi bày tỏ mong muốn rằng Bảo tàng Guimet có thể quan tâm để mua lại các họa phẩm này. Nếu không, thì chúng tôi vô cùng biết ơn việc (ông) sẽ gửi lời đề nghị này đến các tổ chức, cá nhân khác, vì chúng tôi tin rằng việc này có một vai trò quan trọng trong các bảo tàng hay trong thư viện công cộng cũng như trong các sưu tập tư nhân”.
Từ thông tin của TS. Piere Baptiste, đã tôi truy cập vào địa chỉ http://www.klinebooks.com/cgi-bin/kline/11638.html và tìm được thông tin về các bức họa này. Đó là bộ họa phẩm được đặt tên là Grande Tenue de la Cour d'Annam (Lễ phục của triều đình An Nam) (ký hiệu: Book ID: 11638), do Nguyễn Văn Nhân vẽ vào năm 1902, nay mới được công bố lần đầu và đang được Eric Chaim Klein Bookseller rao bán với giá 35.000 USD. Kèm theo thông tin là một bài giới thiệu ngắn về các họa phẩm này. Đại ý như sau: “Tập bản vẽ gồm 54 bức tranh được bọc trong chiếc túi vải lanh màu be, bên ngoài có dán tấm nhãn ghi những dòng chữ viết tay đề tháng 12 năm 1902. Những minh họa đầy ấn tượng (được vẽ) bằng màu nước,miêu tả triều thần và binh lính tronglễ phục tế Nam Giao. Các họa phẩm này có ghi chú bằng chữ Hán và chữ Pháp về chức tước và phẩm hàm của những nhân vật được vẽ trong tranh. Phông nền của hầu hết các bức tranh này được thể hiện với gam màu nâu sáng, còn các họa tiết khác thì được thể hiện bằng nhiều màu sắc khác nhau và rất sắc nét… Tình trạng của các bức họa đều tốt và đây là những họa phẩm độc đáo chứa đựng những hình ảnh minh họa tuyệt vời bằng những sắc màu sống động”.
Ngoài thông tin trên còn có những lời giới thiệu ngắn gọn về lễ tế Nam Giao ở Việt Nam thời Nguyễn và ý nghĩa của lễ Tế Giao, cùng với 3 bức ảnh chụp một số họa phẩm trong sưu tập này.
Liên lạc với TS. Piere Baptiste, tôi được ông gửi qua email 7 bức ảnh chụp các họa phẩm (và chiếc túi vải lanh bọc bộ sưu tập này). Tuy độ phân giải của những bức ảnh này khá thấp nhưng vẫn có thể nhận diện được các chi tiết trang trí, kiểu thức và màu sắc các bộ lễ phục của vua, triều thần, hoàng thân, bồi tế và binh lính mặc khi tế Nam Giao, cũng như các chú giải bằng chữ Hán và chữ Pháp trên các họa phẩm.
Bức ảnh thứ nhất chụp chiếc túi vải đựng các bức họa (ảnh 1). Tiếp đến là bức ảnh chụp chiếc nhãn dán ngoài chiếc túi vải có dòng chữ Hán (phiên âm): Hoàng phái sắc phục tự thiên tử chí tôn thất cùng dòng chữ Pháp: Grande Tenue de la Cour d'Annam / par Nguyễn Văn Nhân / Biên-tu du Hàn-lâm en disponibilité / Hué. Decembre 1902. Nội dung ghi trên nhãn này khẳng định các bức vẽ này do nguyên Biên tu Hàn lâm viện của triều Nguyễn là Nguyễn Văn Nhân vẽ tại Huế vào năm 1902 về lễ phục tế Nam Giao của triều đình Huế (ảnh 2). Bức thứ ba miêu tả nhà vua (có lẽ là vua Thành Thái, trị vì từ năm 1889 đến năm 1907), đang ngự trên ngai vàng trong điện Thái Hòa, hai bên có hai viên Thái giám và hai vị Hiệp lĩnh thị vệ đứng chầu, phía dưới có dòng chữ Hán: Đại Nam hoàng đế sắc phục tại vị cùng các chữ Hán ghi rõ chức phận của những người trong tranh là Hiệp lĩnh thị vệ và Thái giám (ảnh 3). Bức thứ tư vẽ nhà vua mặc xiêm và long cổn, đi hia, đội mũ bình thiên, cùng các bồi tế, thị vệ và thái giám, đang chuẩn bị bước lên đàn tế Nam Giao (ảnh 4). Bức thứ năm vẽ hai người mặc lễ phục khác nhau, với hai sắc màu xanh dương và đỏ làm chủ đạo, đầu đội hai chiếc mũ tế khác nhau. Các chữ Hán 皇親 (Hoàng thân) viết trên tranh cho biết đây là hai vị hoàng thân thuộc tôn thất nhà Nguyễn (ảnh 5). Bức thứ sáu vẽ hai vị quan trong lễ phục màu cam, đầu đội mũ ô sa ngồi đối diện nhau (ảnh 6). Chữ Hán viết trên tranh Chánh nhất phẩm, Đông Các, Võ Hiển cho biết đây là hai vị quan đứng đầu điện Đông Các (Đông Các đại học sĩ) và điện Võ Hiển (Võ Hiển điện đại học sĩ) trong triều đình Huế, hàm chánh nhất phẩm, vận lễ phục tế Nam Giao. Bức thứ bảy vẽ hình con voi có phủ bành bằng vải màu vàng, thêu hình viên long; một người quản tượng mặc áo màu đỏ tía cưỡi trên đầu voi và ba người lính đi bên cạnh con voi mặc binh phục, đội nón dấu, lưng thắt khăn với các màu sắc khác nhau. Chữ Hán trên bức tranh này cho biết họ là những người lính thuộc Kinh tượng vệ, được gọi bằng các danh xưng: Hiệp quản), Dương, Binh và Thanh minh (ảnh 7).
ảnh 1
ảnh 2
ảnh 3
ảnh 4
ảnh 5
ảnh 6
ảnh 7
Chỉ 5 bức họa trong số 54 bức họa trong bộ sưu tập được giới thiệu, nhưng những thông tin thu được từ 5 bức tranh này cho thấy một bộ họa phẩm vô cùng quý giá, phản ánh một cách tường tận và chi tiết lễ phục tế Nam Giao của vua quan, tôn thất, binh lính triều Nguyễn, cả trang phục dành cho voi (chắc chắn là có trang phục cho cả ngựa) tham gia lễ tế.
Từ năm 2004 đến nay, trong các kỳ Festival Huế, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế luôn phục dựng lễ Tế giao để phục vụ lễ hội nhưng gặp rất nhiều khó khăn khi phục chế lễ phục và tái hiện không gian lễ hội. Ngoại trừ 128 bộ lễ phục của 64 văn sinh và 64 vũ sinh biểu diễn điệu múa Bát dật đã được nhà nghiên cứu Trịnh Bách phục chế một cách bài bản, các lễ phục của vua quan, hoàng thân, đình thần, bồi tế, binh lính, cũng như trang phục của voi ngựa tham gia lễ tế đều là những trang phục mượn từ các vai diễn của Nhà hát Nghệ thuật Truyền thống Cung đình Huế, hoặc được phục chế một cách vội vàng và nặng tính tuồng chèo. Đó cũng là một trong những lý do khiến nhiều nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa Huế luôn phàn nàn lễ tế Nam Giao tái hiện ở Huế trong thời gian qua đã đánh mất tính xác thực của một lễ tế quan trọng nhất dưới thời Nguyễn.
Nay, việc Eric Chaim Klein Bookseller phát hiện và rao bán bộ họa phẩm này là một cơ may hiếm có để các cơ quan hữu trách ở Huế thương lượng và mua lại bộ họa phẩm độc đáo này. Nếu được như thế, Huế không chỉ sở hữu được một nguồn tư liệu quý liên quan đến lễ phục và nghi thức tế Nam Giao, phục vụ cho việc tái hiện chân xác các lễ tế Nam Giao trong tương lai, mà còn có công hồi hương những cổ vật quý báu của Việt Nam đang lưu lạc ở nước ngoài. Rất mong lời ước của tôi sớm thành sự thật.